Melkproductie na verliesgeboorte

Na een verliesgeboorte (of stilgeboorte, doodgeboren kindje of een baby die overlijdt tijdens de borstvoedingsperiode), zal je lichaam in meer of mindere mate melk gaan maken. Dit kan van alles bij je teweeg brengen, zowel lichamelijk als emotioneel. 

​We vinden het belangrijk dat het proces van baren, omgaan met het op gang komen van de melkproductie en het afscheid nemen, gaat op een manier die bij jou of jullie past. Weten wat je mogelijk kan verwachten en wat je opties zijn wat betreft het melk gedeelte, kan handvatten geven om dit proces vorm te geven. Met behulp van de moeder van Minne en Kai schreven we daarom dit artikel. 

Mocht je behoefte hebben aan persoonlijke begeleiding rondom dit onderwerp, dan ben je van harte welkom contact met ons op te nemen. 

Geluidsfragment 

In dit korte fragment vertelt Serina over haar ervaring met stuwing na de geboorte van haar overleden dochter Minne (geboren na 26 weken). 
fragment_serina_lactatie_na_stilgeboren_baby_.m4a
File Size: 442 kb
File Type: m4a
Bestand downloaden

Melkproductie na verliesgeboorte

"Ik weet nog steeds niet helemaal hoe ik dat gevoel moet omschrijven. Heel je wereld stort in, je snapt het niet. Je komt op dat moment in een achtbaan. Je moet bevallen zoals een ander maar jij neemt geen kindje mee naar huis. Je moet de crematie regelen, familie inlichten, van alles plannen. Dingen die je helemaal niet wíl regelen. Er komt heel veel op je af. Mijn dochter werd in de vliezen geboren, helemaal heel. Ze was heel mooi, ik was erg trots. 
Achteraf kijk ik er ook op terug als in: ik had haar langer vast willen houden.  Allemaal dingen waar je op dat moment niet bij stilstaat en achteraf denk: oh dat was ook een optie. Daar hebben wij toen helemaal niet over nagedacht, en hetzelfde geldt voor de melkproductie. Het enige wat daarover werd gezegd was neem een strakke bh mee."
Aldus de moeder van Minne. Minne overleed en werd geboren na een zwangerschap van 26 weken. 
 
Vroeger dachten we dat het goed was om een overleden baby direct bij het gezin weg te nemen en er niet meer over te praten. Gelukkig weten we inmiddels dat deze harde aanpak niet helpend is en doen we het anders. Het beleid qua borsten was ook 'inpakken en zo snel mogelijk de melk wegmaken'. Terwijl het met zachtheid, aandacht en vertrouwen benaderen van de borsten waarschijnlijk veel moeders goed zal doen. 

Het verlies van een baby brengt een scala aan emoties en regelzaken met zich mee. Elke ouder zal dit op een andere manier ervaren en hier invulling aan geven. Hetzelfde geldt voor het op gang komen van de melkproductie. Ouders kunnen bijvoorbeeld verdriet, woede, ongeloof, trots, wanhoop, dankbaarheid of liefde ervaren. Voor de ene moeder is het ervaren van stuwing een lichamelijk euvel dat ze het liefst zo snel mogelijk wil afronden, een ander kan trots zijn op haar lichaam dat melk maakt of troost vinden in het stromen van de melk. 
 
Wat kan je verwachten?
Na een zwangerschapsduur van ongeveer 20 weken gaan de borsten van een zwangere vrouw melk maken om zo de baby na de bevalling van voeding te kunnen voorzien. De geboorte van de baby en de placenta zorgt voor een hormoonomslag bij moeder die het lichaam het startsignaal geeft de melkproductie op gang te brengen. Er worden de eerste dagen kleine beetjes colostrum gemaakt die de baby van energie en anistoffen zullen voorzien. Dit proces is onafhankelijk van stimulatie van de borsten. Na drie a vier dagen gaat er extra vocht naar de borsten om zo het proces van het op gang komen van de melkproductie te ondersteunen. Dit noemen we stuwing. Als de borsten na de bevalling dagelijks frequent gestimuleerd worden door het zuigen van de baby, handen of een kolf, zal er in de meeste gevallen na een dag of vier een adequate melkproductie op gang komen om de baby van voldoende voeding te kunnen voorzien. 
 
Als er geen baby is om de borsten te stimuleren, en dit ook niet met de hand of een kolf gebeurd, zullen de borsten de eerste dagen toch kleine beetjes melk maken. Ook zal er rond de vierde dag in meer of mindere mate stuwing ontstaan. Zonder stimulatie zal het lichaam uiteindelijk begrijpen dat het maken van melk niet nodig is. Een week na de bevalling zullen de meeste borsten tot rust zijn gekomen en de melkproductie gestopt zijn. Het lekken van enkele druppels melk kan wat langer doorgaan. Er kan veel verschil zitten tussen moeders en de mate van stuwing en melkproductie. De ene moeder merkt er nauwelijks wat van, de ander kan er veel ongemak door ervaren. Het maken van melk en de stuwing gaat vanzelf over, ook als je helemaal niets doet. Alleen, je moet er wel doorheen, hoe verdrietig dat ook is.
 
Stuwing 
Gestuwde borsten kunnen hard, groot en warm zijn. Soms zijn er rode plekken zichtbaar of harde plekken voelbaar zijn. Er kan melk uit de tepels lekken, zelfs als de borsten niet gestimuleerd worden. 
 
Bij stuwing en verhoging en/of een rode/harde plek hoef je in principe niets doen, je lijf zal dit vanzelf oplossen. Heb je er erg last van en wil je wel wat doen, dan kan het helpen om de borsten te koelen, pijnstilling te nemen (ibuprofen of paracetamol) en rust te nemen. Onze ervaring is dat een vederlichte lymfemassage, van de tepel richting de oksel, de stuwing sneller laat overgaan. Er is klein bewijs dat het gebruik van koolbladeren verlichting kan geven. Voor het gebruik van een strakke bh is geen wetenschappelijk bewijs, maar sommige vrouwen vinden dit wel prettig. Hetzelfde geldt voor het gebruik van saliethee. Het krachtig masseren van de borsten raden we af. 
 
Bij stuwing met flinke koorts, eventueel met een rode/harde plek, is het verstandig een arts te raadplegen en het gebruik van antibiotica te overwegen. 
 
Het geneesmiddel cabergoline (merknaam Dostinex) remt de melkproductie en kan in overleg met een arts direct na de bevalling genomen worden voor een of enkele dagen. Dit geneesmiddel is vanwege de bijwerkingen niet ideaal, maar kan voor sommige vrouwen wel een prettige ondersteuning geven bij het tegenhouden van de melkproductie. 
 
"Het deed heel, heel veel pijn. Ik heb echt met ijscompressen de hele dag gelopen, dat brandt dan ook op je huid. Mijn borsten waren gigantisch, helemaal keihard en opgezwollen. Ik was er niet klaar voor, wist niet hoe het zou gaan voelen, wat er kon gebeuren. Daar moest ik ook mee dealen. Je wil het niet, maar je moet er doorheen." 

Je lichaam
Veel moeders die hun baby hebben verloren, geven aan dat zij verrast waren door de reactie van hun lichaam op het baren van hun baby. Zoals het hebben van naweeën, stuwing of het lekken van de melk. Maar ook het lijfelijk verlangen naar hun baby hadden veel moeders niet verwacht. Het willen zoeken naar de baby, de baby dichtbij willen houden, hem of haar willen ruiken, zien of voelen.
 
De moeder van Minne omschrijft dit zo:  
"De buren hadden een kindje van een jaar, die hoorde ik huilen. Dan dachten mijn borsten ‘oh een baby’…nou ja, dat is echt onbeschrijfelijk moeilijk. En ook je hele lichaam, je hormonen zijn zo van ‘we hebben net een baby gebaard. Ik wil zorgen’ en dan is er niks. En dan moet je ook nog die melkproductie tegenhouden. Er werd niet onderkend hoe traumatisch het is als je lichaam bijna schreeuwt: ‘er is een kindje’ en het is er niet. Het voelde alsof ik het moest verloochenen, het weg moest maken. Dat was voor mij heel lastig. Want: ik wilde het helemaal niet wegmaken. Ik wilde zo dicht mogelijk bij dat moment zijn waar ik zwanger was en waar ik een kindje had. Nu nog steeds voel ik nog elke dag dat ik een dag verder van haar ben, van het moment dat ze bij me was". 
 
Melk
Sommige moeders willen liever niet geconfronteerd worden met de melk. Andere moeders willen de melk laten stromen of de melkproductie volledig op gang brengen met de hand of een kolf. Met de melk kan gedaan worden wat goed voelt en dat kan van alles zijn. Wij geven hier een onvolledige opsomming:
 
  • Weggooien
  • Aan een broertje of zusje van de baby geven
  • Doneren aan een andere baby
  • Invriezen en er later een beslissing over nemen
  • De melk meegeven aan de baby bij het begraven of cremeren
  • De melk verwerken in een sieraad, zeep, creme, ijs, pannenkoek of als voeding voor een plant of boom gebruiken
  • Het gebruiken in een ritueel, bijvoorbeeld meegeven aan de zee als de as wordt uitgestrooid 
 
"Ik had het heel fijn gevonden als ik opties had gehad. Het is gewoon fijn als iemand dan zegt: ‘hee, er gaat nog iets vervelends komen namelijk de melkproductie zal misschien op gang gaan komen en dit zijn je opties daarin. Dat zou ik fijner vinden dan verrast te worden daardoor. De optie om de melk gewoon te laten stromen had me zoveel fijner geleken. Alsof ik mijn lichaam had kunnen laten rouwen."
 
In principe geldt de informatie ook voor moeders die ervoor kiezen om geen borstvoeding te geven en wel een levend kind krijgen. Maar omdat de situatie emotioneel dan zo anders is, hebben we ervoor gekozen deze groep in dit artikel buiten beschouwing te laten. Toch kunnen er ook in dat geval gevoelens van verdriet, trots, woede etc aanwezig zijn. 

​Wij hopen dat dit artikel uitnodigt en handvatten geeft om het gesprek met elkaar aan te gaan. Mocht je als zorgverlener in de geboortezorg hierover in gesprek willen met ons, dan ben je van harte welkom contact met ons op te nemen.  Mocht jij aanvullingen of feedback hebben, laat het ons dan weten. Wij bedanken de moeder van Minne en alle andere moeders die wij de afgelopen jaren hebben gesproken over dit onderwerp, voor hun bijdrage. 

​Geschreven door Veronique en Nike van Room.  
Versie 11 september 2023